Je wilt je schuur bekleden met onbehandeld douglas en je overweegt mes en groef, maar je vraagt je af hoeveel het hout in de tijd gaat werken. Goed dat je dit vooraf uitzoekt. In dit artikel lees je hoeveel douglas hout uitzet en krimpt, waarom dat gebeurt en hoe je dit bij montage slim opvangt. Ik geef je praktische richtlijnen voor planken van 150 en 200 millimeter breed, plus advies over bevestiging, ventilatie en het beperken van kromtrekken en scheuren. Zo voorkom je kieren, spanningen en reparaties achteraf en blijft je project jarenlang mooi.
Wat betekent werken van douglashout
Met werken bedoelen we het uitzetten en krimpen van hout door veranderingen in vochtgehalte. Buiten wisselt de relatieve luchtvochtigheid voortdurend, daardoor neemt onbehandeld douglas vocht op of staat het juist vocht af. Het resultaat is maatverandering en soms ook kromtrekken. Dat is normaal en hoort bij een natuurproduct, maar je kunt het wel voorspellen en beheersen.
Richtwaarden per vezelrichting
Hout is anisotroop, het werkt niet in elke richting evenveel. Handboekwaarden die ik in de praktijk herken: in de lengterichting is de maatverandering klein met circa 0,1 tot 0,3 procent tussen vers en ovendroog. Radiaal, dwars op de groeiringen, is dit ongeveer 3 tot 5 procent. Tangentiaal, met de groeiringen mee, is het het grootst met circa 6 tot 10 procent. Het verschil tussen radiaal en tangentiaal verklaart waarom dosse gezaagde planken eerder bol of hol trekken dan kwartiers gezaagd hout.
Hoeveel zet onbehandeld douglas uit in de praktijk
In buitentoepassingen schommelt het vochtgehalte grofweg tussen circa 12 en 20 procent. De werkelijke seizoensbeweging is daarom een deel van de theoretische handboekwaarden. Voor douglas betekent dit dat je in de breedte van een plank meestal enkele millimeters beweging ziet, met uitersten bij langdurig nat of juist zeer droog weer.
Als vuistregel houd ik aan dat dosse gezaagd douglas in de breedte ongeveer 1,5 tot 3 procent seizoensmatig kan variëren, kwartiers doorgaans de helft. Omgerekend naar veelgebruikte breedtes levert dat dit op:
- Plank 150 millimeter breed dosse: ongeveer 3 tot 5 millimeter beweging door het jaar heen.
- Plank 200 millimeter breed dosse: ongeveer 4 tot 8 millimeter beweging, met pieken bij extreme natte of droge periodes.
- Kwartiers gezaagde delen bewegen merkbaar minder, grofweg de helft van bovenstaande waarden.
In de lengterichting is de maatverandering klein. Bij een deel van drie meter lengte praat je in de praktijk meestal over circa 1 tot 3 millimeter seizoensverandering. Toch klem ik lengte nooit helemaal vast, zodat het hout vrij kan bewegen en er geen spanningen opbouwen.
Factoren die uitzetten en krimpen bepalen
De hoeveelheid werking hangt af van meerdere factoren. De zaagwijze is bepalend, dosse werkt sterker dan kwartiers. Het uitgangsvochtgehalte speelt mee, vers hout werkt meer dan technisch gedroogd. Ook de wijze van bevestigen doet veel. Wanneer planken aan alle kanten stijf zijn opgesloten, ontstaan kieren of scheuren zodra het hout in omvang wil veranderen. Verder hebben zon en regen impact, en vooral inwatering aan kopse kanten versnelt vochtopname.
Wil je de eigenschappen van de houtsoort beter snappen, lees dan ook deze uitleg over wat douglas hout is. Voor het mechanisme achter uitzetten raad ik aanvullend wanneer hout uitzet aan. Behandelen met een geschikte beits vertraagt vochtwisselingen en tempert daarmee de amplitude van de werking, zie de beste beits voor douglas hout.
Richtlijnen voor montage van verticale bekleding
Je noemde verticale planken van 150 of 200 millimeter breed. Dat is prima, mits je bij ontwerp en montage ruimte laat voor werking en zorgt voor goede ventilatie. Hieronder mijn praktijkrichtlijnen die ik in de loop der jaren op gevels en kapschuren betrouwbaar heb zien werken.
Mes en groef delen
Zet de groef bij verticale delen naar beneden zodat regenwater niet in de groef blijft staan. Geef de tong in de groef functionele speling, bijvoorbeeld enkele millimeters, zodat de plank in de breedte kan bewegen zonder dat de groef opkruipt. Laat bij aansluitingen op kozijnen en hoeklatten een dilatieruimte van circa 8 tot 10 millimeter die je afdekt met een regel of afwerklat. Schroef met rvs en boor voor, zeker bij kopse bevestiging. Fixeer bij lange delen bij voorkeur één kant of het midden en laat de rest zwevend glijden zodat spanningen weg kunnen.
Potdeksel en Zweeds rabat
Bij overlappende bekleding is de overlap cruciaal. Houd een overlap van circa 20 tot 30 millimeter aan en positioneer de planken zo dat ze ook bij maximale krimp elkaar blijven overlappen. Plaats verticale tengels voor een ventilatiespouw van ongeveer 20 tot 30 millimeter en zorg voor open onder en bovenaansluiting met insectengaas zodat de spouw kan ademen. Dit beperkt vochtophoping en daarmee werking en schimmelvorming.
Bevestiging en ventilatie
Gebruik rvs schroeven en voorkom dat je planken vastklemt tussen stijlen. Bij brede delen geef ik kopse einden een slijtlaag of randsealer om inwatering tegen te gaan. Vermijd grondcontact, plaats staanders op betonpoeren en geef een druprand aan onderkanten. Houd de regelafstand passend bij de dikte van je delen en de windbelasting. In de meeste gevallen volstaat 40 tot 60 centimeter, met extra aandacht bij uiteinden en open hoeken.
Zo beperk je kromtrekken en scheuren
Douglas kan door het verschil in werking radiaal en tangentiaal licht krom of zelfs torderen. Dat zegt weinig over sterkte, maar je wilt het liever voorkomen. Verwerk het hout zo snel mogelijk na levering of bewaar het vlak en opgelat in de schaduw. Monteer planken met de bolle kant naar buiten, dan zijn eventuele randopeningen minder zichtbaar. Behandel kopse kanten, vermijd donkere kleurverschillen door gelijkmatig te beitsen en zorg voor voldoende overstek zodat slagregen minder vat krijgt.
Uit mijn praktijk
Bij een kapschuur met verticale douglas delen van 190 millimeter breed heb ik destijds mes en groef toegepast met circa 3 millimeter speling in de groef en 10 millimeter dilatieruimte bij hoeken en kozijnen. Met een ventilatiespouw van 25 millimeter en rvs bevestiging bleef de bekleding ook na natte winters en droge zomers strak. De meetbare breedtevariatie lag rond 4 tot 6 millimeter per plank, volledig opgevangen door de gekozen details. Precies wat je wilt: het hout mag werken, de gevel blijft gesloten en rustig oogend.
Douglas hout werkt, vooral in de breedte, en dat is te managen als je het meeneemt in je ontwerp. Reken bij buitengebruik met enkele millimeters per plankbreedte, voor 150 millimeter vaak 3 tot 5 millimeter en voor 200 millimeter 4 tot 8 millimeter. Laat speling bij mes en groef, dek dilataties af met lijsten, zorg voor ventilatie en bescherm kopse kanten. Bevestig met rvs en klem niets star in. Volg je deze uitgangspunten, dan is de vraag hoeveel douglas uitzet geen probleem meer maar een ontwerpparameter waar je project jarenlang op kan vertrouwen.
Hoeveel zet Douglas hout uit bij gevelplanken van 150 of 200 millimeter?
Praktisch gezien beweegt dosse gezaagd douglas in buitentoepassingen voor 150 millimeter breed meestal 3 tot 5 millimeter, en voor 200 millimeter 4 tot 8 millimeter door het jaar heen. Kwartiers gezaagd werkt minder. De kernvraag Hoeveel Zet Douglas Hout Uit beantwoord je dus per breedte en zaagwijze, met voldoende montage speling om deze beweging op te vangen.
Werkt Douglas hout ook in de lengte en hoeveel is dat?
In de lengterichting is de werking van douglas klein. Tussen seizoenen is dat vaak 1 tot 3 millimeter bij een element van drie meter. Helemaal verwaarloosbaar is het niet, dus blokkeer de lengte niet volledig. Bij de vraag Hoeveel Zet Douglas Hout Uit gaat de aandacht vooral naar de breedte, omdat daar de grootste beweging optreedt.
Helpt beits of afwerking tegen het uitzetten en krimpen?
Een goede beits vertraagt vochtopname en vocht afgifte, waardoor de amplitude van de werking kleiner wordt. Het stopt de werking niet, maar het maakt die voorspelbaarder en rustiger. Wie zich afvraagt Hoeveel Zet Douglas Hout Uit profiteert dus van een passende afwerking, zeker bij buitenwerk met veel zon en regen.
Welke speling laat ik bij mes en groef douglas delen buiten?
Laat enkele millimeters vrije ruimte in de groef zodat de tong nergens klemt. Bij aansluitingen op hoeken en kozijnen is een dilatieruimte van circa 8 tot 10 millimeter verstandig, afgedekt met een lijst. Daarmee vang je de seizoensbeweging op en voorkom je kieren. Zo geef je praktisch invulling aan Hoeveel Zet Douglas Hout Uit.
Hoe voorkom ik kromtrekken van douglas gevelplanken?
Beperk inwatering, geef een ventilatiespouw, verwerk planken met de bolle kant naar buiten, gebruik rvs schroeven en bewaar het hout vlak en opgelat tot montage. Kwartiers gezaagd hout werkt minder en trekt minder snel krom. Zo verklein je zichtbare vervorming en is de vraag Hoeveel Zet Douglas Hout Uit geen risico maar een ontwerpkeuze.
